در طول دو سال گذشته، موضوع تشدید بحران بین ارمنستان و آذربایجان و ورود ترکیه به موضوع باعث ایجاد تحولاتی در منطقه قفقاز جنوبی و در نزدیکی مرزهای ایران شده است. بحران قره باغ و یا آرتساخ به دنبال جدا سازی نوار مرزی مشترک ایران با کشور ارمنستان که تنها مرز خشکی ایران با منطقه اورآسیا است بوده است.

رئوس اصلی گزارش:

• ۴ دیدگاه مهم در روابط اقتصادی ایران و ارمنستان
• تحرکات آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی در مناطق جنوبی و در کنار مرزهای ایران
• موقعیت استراتژیک ایران و چالش های پیش رو

موضوع چیست؟

چنانچه این نوار در اختیار کشور آذربایجان قرار می گرفت، موضوع انتقال انرژی از آذربایجان به ترکیه قوت و قدرت شدیدی می بافت، منابع گازی شاه دنیز در آذربایجان و به دنبال آن پروژه ترانس کاسپین از بن بست فعلی خارج می شد و در حقیقت، پروژه دور زدن ایران در بخش انرژی مشابه پروژه تاپی باعث از دست رفتن موقعیت استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در منطقه می شد.

ترکیه اگر زمانی وارد کننده منابع انرژی از جمله گاز و برق از ایران بود، امروز توانسته است، منابع واردات گاز و نفت خود را به شکل مطلوبی متنوع نماید، امروز ترکیه وارد کننده گاز از خطوط لوله از کشور آذربایجان و همچنین روسیه است و می توان ادعا نمود دیگر نیازی به منابع گازی ایران و همچنین برق نخواهد داشت.

تنوع واردات منابع گازی ترکیه که در طول مدت تحریم به دلیل عدم تمرکز در دیپلماسی اقتصادی و همچنین اقتصاد سیاسی از سوی ایران باعث شده است رقبای ایران در تامین گاز برای ترکیه در این بازار پیشی گرفته و امروز ترکیه در این میان دست بالا را در اختیار دارد.

چنانچه نوار مرزی جنوبی ارمنستان به هر شکل در اختیار ترکیه قرار گیرد، در حقیقت پروژه هایی مانند کریدور شمال-جنوب و یا شرق-غرب اهمیت خود و همچنین توجیه اقتصادی خود را از دست خواهد داد و تنها مسیر ارتباطی زمینی ایران با منطقه اورآسیا قطع خواهد شد.

در حال حاضر ترکیه با دشواری های زیاد و حتی با اعلام زود هنگام و شاید غیر واقعی بودن مسیر راه آهن، ادعای در اختیار داشتن مسیر ریلی ترکیه-آذربایجان-آسیای میانه از طریق کشتی های رو رو در دریای خزر را دارد و البته این موضوع در حال اجراء می باشد.

تحولات خزر نیازمند ورود جدی نخبگان و بخش های اقتصادی و سیاسی کشور است، ورود رژیم صهیونیستی در این بازی و نهایتا ضربه بزرگی که متحمل خواهیم شد موضوعی نیست که بتوان به سادگی از آن عبور کرد.

از سوی دیگر تحرکات انگلستان و آمریکا در این بخش حائز اهمیت است و برنامه ریزی این کشورها نشان از ورود جدی به این مساله مهم را دارند. انعقاد تفاهم نامه های همکاری بین ایالات متحده و استان جنوبی ارمنستان (استان هم مرز با ایران)، عدم حضور مناسب ایران در ارمنستان به منظور تامین نیازهای ارمنستان، رقابت های مخرب تجار ایرانی در این بازار و … از جمله چالش های جدی در توسعه صادرات ایران به این کشور می باشد.

روابط اقتصادی و سیاسی با ارمنستان از ۴ دیدگاه قابل بررسی می باشد:

اول: اینکه با توجه به حوادث اخیر بین ترکیه و آذربایجان و به صورت غیر مستقیم بین ارمنستان و ترکیه، دولت ارمنستان ورود کالای ترک را به کشور ارمنستان در حکم قاچاق اعلام کرده است. صادرات رسمی ترکیه به ارمنستان ۲۸۰ میلیون دلار و صادرات غیر رسمی آن حدود ۱ میلیارد دلار بوده است. لذا حداقل ۲۴۰ میلیون دلار بازار رسمی و یک میلیارد دلار از بازار هدف صادرات ترکیه در کشور ارمنستان در چالش جدی قرار گرفته است. لذا می توان ادعا نمود با توجه به اینکه کشورهای آذربایجان و ترکیه کشور ارمنستان را از سمت راست و چپ احاطه نموده بودند، و این کشور نیازمند واردات کالاهای مورد نیاز خود است، تنها راه های ورود به این کشور گرجستان و ایران محسوب می شود و در این میان با توجه به روابط سیاسی ایران با این کشور حداقل ایران می تواند بخشی از بازار ترکیه را در اختیار بگیرد. لازم به ذکر است بسیاری از کالاهای صادراتی ترکیه به ارمنستان در کشورمان قابل صادرات به این کشور می باشد.

 دوم:  این کشور دروازه ورود به اورآسیا است و شرکت های ایرانی که وارد ارمنستان شوند در حقیقت توانسته اند فرهنگ کشورهای روس زبان را در فرهنگ فروش خود وارد کنند، استاندارد روس زبان ها را اعمال کنند و می توانند در مرحله بعد وارد بازار بزرگ اورآسیا شوند. بررسی ها در مطالعات بازار نشان می دهد، ارمنستان به صورت سالانه شاهد رشد ۱۷ درصدی در صادرات خود به فدراسیون روسیه بوده و این می تواند یک خبر خوب برای استفاده از این کشور به عنوان پایگاه مناسب به منظور صادرات مجدد کالای ایران به فدراسیون روسیه باشد. ما در حقیقت ارمنستان را یک کشور برای تمرین صادرات به کشورهای اورآسیا می بینیم.

 سوم: ارمنستان با اتحادیه اروپا نزدیک به ۷۰۰۰ کالا دارای تجارت ترجیحی و یا تجارت آزاد است. به دلیل روابط ارامنه در دنیا با این کشور، معمولا به جهت همکاری و حمایت از این کشور، کشورهای مسیحی واردات خود از این کشور را به صورت جدی دنبال می کنند. صادرات ارمنستان به اتحادیه اروپا به غیر از سال ۲۰۲۰ روند افزایشی داشته است. لذا اگر کالایی از طریق ارمنستان به اروپا صادر شود می تواند ترجیحات خوبی دریافت کند.

 چهارم: اینکه کشور ارمنستان در برنامه توسعه خود توجه به تنوع صادرات محصولات و حرکت به سمت محصولات دانش بنیان و تولید محصولات نرم افزاری را در دستور کار قرار داده است، مراکزی جهت تولید نرم افزار در این کشور ایجاد شده است و شرکت های اروپایی و آمریکایی محصولات نرم افزاری خود را در این کشور تولید می نمایند تا علاوه بر حمایت از این کشور نسبت به استفاده از نیروی انسانی ارزان بهره مند شوند.

 با توجه به موارد فوق الذکر لازم و ضروری است این موضوع در دستور کار دولت سیزدهم قرار گیرد و در اسرع وقت، راهبرد مناسب در این خصوص تنظیم و اجرایی گردد.

علیرضا شیرمحمدی فرد

alirezashirmohamadifard@