15 کشور همسایه ایران که یکی از جذاب ترین بازارهای دنیا را تشکیل می دهند با حجم واردات بیش از 1300 میلیارد دلار درسال توانسته اند توجه بسیاری از کشورهای دنیا را به خود جلب کنند، باعث تاسف است که بنگاه های ما در کنار مرزهای ایران که در حال تولید کالاهایی هستند که با ملاحظاتی می تواند پس از عبور از مرزها و صادرات به کشورهای همسایه ارز خارجی وارد کشور کنند، شاهد ترانزیت کالاهای مشابه تولیدات خود توسط بنگاه های خارجی به بازارهای همسایه هستند. تاسف ما زمانی غیر قابل تحمل است که در بسیاری از موارد بنگاه های خارجی مواد اولیه این کالاها را از کشور ایران تهیه کرده اند.
چنانچه فرآیند توسعه صادرات کالا و خدمات را به بازارهای هدف در نظر بگیریم، معمولا شاهد امواجی هستیم که در طول 3 و یا چهار سال در توسعه روابط بین ما و کشورهای هدف شکل می گیرد که تنها نتیجه نهایی آن عدم توسعه صادرات کالا و خدمات بوده است و البته سود آوری برای آژانس های هواپیمایی و تولید گزارش های عملکرد خالی از نتیجه از سوی تشکل ها، انجمن ها، اتاق های بازرگانی و دولت است.
در صورتی که امواج توسعه صادرات را مورد بررسی دقیق قرار دهیم خواهیم دید که معمولا در آغاز توسعه همکاری با کشورهای هدف شاهد ایجاد موج اول یعنی اعزام صدها هیات های تجاری به سرپرستی وزرا، معاونین وزراء، روسای اتاق های بازرگانی به این بازارها هستیم، اعضاء این هیات ها اصولا هیچ گونه اطلاعی از بازارهای هدف ندارند و بیشتر می توان گفت هدف از این سفر را همراهی مقامات می دانند، معمولا رایزن بازرگانی در کشور هدف با استفاده از بانک های اطلاعاتی در آن کشور و شرکت هایی که عمدا قصد صادرات کالا به جمهوری اسلامی ایران را دارند و نه واردات کالا از ایران، جهت ملاقات با این شرکت ها دعوت می کنند و پس از چند روز ملاقات های فشرده و بازدید از کارخانجات بنگاه ها در کشورهای هدف، بیشتر اعضا گروه تصمیم می گیرند با اخذ نمایندگی از این شرکت ها واردات خود را از این شرکت ها افزایش دهند.
پس از برگزاری هیات ها به سرپرستی تعداد زیادی از مقامات کشوری و از استان های مختلف کشور و عدم دست یابی به اهداف که همان توسعه صادرات است، موج دوم برگزاری هیات های تجاری به منظور بازدید از نمایشگاه های بین المللی در آن کشور آغاز می گردد، شرکت های ایرانی شاهد پیشرفت صنعت کشور های هدف شده و بیشتر به واردات از آن کشورها ترقیب می شوند.
موج سوم همان برگزاری نمایشگاه های اختصاصی و یا همایش هایی با کمترین حضور شرکت های بزرگ و معتبر ایرانی و کمترین حضور بازدید کنندگان خارجی و نهایتا موج چهارم شرکت در نمایشگاه های بین المللی در بازارهای هدف به منظور توسعه صادرات در حالی که هیچ گونه اطلاعی از کالاهای مورد نیاز آن کشور نداریم!
هیچ یک از این اقدامات ارزشمند که در قالب موج به آن اشاره شد در صورتی که به درستی و در جای خود و با الگوی صحیح صورت گیرد در توسعه صادرات کالا و خدمات بی فایده نیست، اما متاسفانه باید گفت فرآیند توسعه روابط تجاری در بخش صادرات با کشورهای هدف در کشور ما کاملا به صورت وارونه اجرا شده است و همانطور که ملاحظه می فرمایید علاوه بر از دست دادن منابع مالی از بخش خصوصی و دولتی، حاصل قابل توجهی برای کشور ما نداشته و بیشترین منفعت ایجاد شده صرفا برای برگزار کنندگان تورهای باصطلاح تجاری، صاحبان هتل در بازارهای هدف و … و نهایتا افزایش واردات از بازارهای هدف بوده است نه توسعه صادرات.
البته این واقعیت هم باید بیان گردد که بسیاری از اقدامات فوق الذکر هم با حمایت مادی و معنوی بخش دولتی و از بودجه های توسعه بازار سازمان های مرتبط هزینه شده است و در بسیاری از موارد این فعالیت های بدون کمترین نتیجه، فقط موجبات تنظیم کارنامه های صوری جهت گزارش دهی برای مدیران بخش دولتی و نیز اتاق های بازرگانی و … شده است.
چنانچه این اقدامات پس از انجام یک مطالعه بازار (در دو سطح کلان و خرد) با الگوی صحیح و اصولی صورت می گرفت، مسلما می توانست تاثیر بهتری در توسعه روابط در بخش صادرات داشته باشد و تمامی اقدامات فوق الذکر از جمله برگزاری همایش ها، تورهای تجاری، شرکت در نمایشگاه ها و …. بر اساس این مطالعه بازار می توانست مفید فایده واقع شود.
آیا می دانید بسیاری از صنایع کشور در طول دو سال گذشته در نمایشگاه های گران کشوری مانند روسیه شرکت کرده اند و پس از صرف هزینه های فراوان که بالغ در 20 میلیارد ریال برای هرصنعت می شود، همچنان نتیجه ای دریافت نکرده اند؟
فدراسیون روسیه کشوری با واردات بیش از 250 میلیارد دلار کالا در سال و اینکه تمامی مسایل در حوزه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دست به دست هم داد تا روابط ما با این کشور توسعه یابد. امروز صادرات ما به این کشور نزدیک به 200 میلیون دلار و واردات ما از این کشور نزدیک به 2 میلیارد دلار است و می توان گفت این سطح از همکاری بین ما و این کشور قابل قبول نمی باشد.
آیا می دانید چه پروژه هایی در کشور روسیه وجود دارد و این پروژه ها در مذاکرات فیمابین دولت ها قابل اخذ برای بنگاه های ایرانی است؟
آیا می دانید فرصت بزرگ برگزاری جام جهانی روسیه در سال 2018 می توانست چه فرصت های بزرگی را در حوزه صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی برای کشور به ارمغان بیاورد؟
آیا میزان واردات تجهیزات پزشکی، دارو کشور روسیه را می دانیم؟ آیا برنامه های آتی این کشور در حوزه های مختلف را ارزیابی نموده ایم؟
کشور روسیه به عنوان مثال در حوزه های مختلف از جمله کاشی و سرامیک (50 میلیون مترمربع واردات) پودرهای شوینده (80 هزار تن واردات و 90 هزار تن صادرات)، ساخت منازل مسکونی (بیش از 1 میلیون واحد) میوه و سبزی (30 میلیارد دلار واردات) و ….می توانست بازار خوبی برای محصولات تولیدی در کشور ما باشد.
امروز موج دیگری در جریان است و آن هم پروژه مطالعه بازار در کشورهای هدف از جمله روسیه است که حقیقتا اقدام درستی است و باید خیلی وقت پیش آغاز می شد، نگرانی از انحراف این موضوع و واگذاری این وظیفه خطیر به عهده شرکت هایی است که هدف آن ها صرفا جذب این بودجه ها و سوء استفاده های مالی است.
برگزاری تورهای تجاری، نمایشگاه ها و همایش ها و …. صرفا برای ما زیانی مادی و هزینه فرصت به همراه داشته است، اما چنانچه پروژه مطالعه بازار در کشورهای هدف توسط شرکت هایی غیر متخصص و گروه هایی غیر کارآمد و با نشستن در مقابل موتورهای جستجو مانند گوگل و … بخواهد صورت گیرد و توسعه صادرات کالا و خدمات بر اساس اطلاعات نادرست استوار گردد، طبیعی است خسران زیادی بارخواهد آورد و برای همیشه ما را از بازار جذاب روسیه دور خواهد نمود.
امید آن داریم که مدیران در بخش دولتی بدون ادامه حضور در امواج معیوب صادرات کمی حوصله به خرج دهند و الگوهای صحیح در حوزه های مرتبط با محیط بین الملل را جمع آوری نمایند و با به کارگیری صحیح آنها در دو بخش مهم توسعه صادرات و نیز جذب سرمایه خارجی موجبات توسعه کشور را فراهم نمایند.
